KỲ 6: ĐAU THẦN KINH TỌA DO PHÌNH VỊ - THOÁT VỊ ĐĨA ĐỆM (CHUYỀN ĐỀ 4)

Kì 6: Đau thần kinh tọa do Phình vị - Thoát vị đĩa đệm

BS Đỗ Nam Khánh - Trịnh Minh Dũng

 

Tiếp theo kì 5 trong số này, chúng tôi sẽ giúp độc giả NCT tìm hiểu bệnh lí đau thần kinh tọa, nguyên nhân do phình vị - Thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng. Y học cổ truyền gọi là tọa cốt phong, yêu cước thống...

Thần kinh tọa là một dây thần kinh lớn của cơ thể được tạo nên từ các rễ thần kinh đốt sống thắt lưng L3, L4, L5, S1.Bệnh đau thần kinh tọa là kết quả của hiện tượng dây thần kinh hông to (thần kinh tọa) bị chèn ép nên tổn thương.Khi đó các triệu chứng đau diễn ra hàng loạt gồm có đau nhức, khó chịu dọc từ thắt lưng xuống hông, xuống chân, cổ chân và bàn chân.

Nguyên nhân: Bệnh thần kinh tọa gây ra bởi sự kích ứng dây thần kinh. Dây thần kinh tọa có thể bị tổn thương do chèn ép rễ thần kinh sống (L3, L4, L5, S1). Đĩa đệm cột sống phình ra, thoát vị và chèn trực tiếp lên dây thần kinh tọa gây nên bệnh lí thần kinh tọa.

Theo đông y, đau thần kinh tọa có bệnh danh là tọa cốt phong, yêu cước thống… do những chấn thương ở cột sống, đĩa đệm làm ứ huyết ở kinh đởm và bàng quang. Hai kinh này nằm trong 3 kinh dương ở chân, hướng từ trên xuống, điểm cuối là các đầu ngón chân.Nếu để đau thần kinh tọa kéo dài, không điều trị kịp thời thì chức năng của Tạng Can và Tạng Thận sẽ bị ảnh hưởng.

 

Triệu chứng:

Cơ năng: Đau thắt lưng, lan xuống mông, kheo chân và cẳng bàn chân theo đường đi của dây thần kinh tọa. Có khi đau âm ỉ nhưng thường đau tăng khi vận động, ho, đau tăng về đêm, đỡ đau khi nghỉ ngơi. Có thể kèm theo cảm giác kiến bò, tê cóng hoặc như kim châm từ thắt lưng lan xuống mông, lan ra mặt ngoài đùi, xuống cẳng chân, bờ ngoài bàn chân chéo qua mu chân đến ngón cái (rễ thắt lưng 5, giữa khe L4 - L5), từ thắt lưng lan xuống mông, lan xuống mặt sau đùi, xuống bắp chân, xuống gót chân hoặc ngón út (rễ cùng S1, giữa khe L5 - S1). Một số bệnh nhân bị đau ở hạ bộ và đau khi tiểu đại tiện do tổn thương rộng xâm phạm các rễ đám rối thần kinh đuôi ngựa.

Thực thể: Cột sống: phản ứng co cơ cạnh cột sống, mất đường cong sinh lí cột sống, vẹo cột sống, gẫy khúc đường gai sống...

Triệu chứng chèn ép rễ: Dấu hiệu lasegue dương tính (tức là bệnh nhân cảm thấy đau khi chân chưa vuông góc với mặt giường; khi chân gấp lại bệnh nhân không còn thấy đau nữa), thống điểm valleix (là những điểm mà dây thần kinh tọa đi qua). Nhận biết phản xạ, cảm giác, vận động, tình trạng teo cơ để xác định vị trí rễ thần kinh bị tổn thương.

Rễ L5 (giữa khe L4 - L5): Phản xạ gân gót bình thường, giảm hoặc mất cảm giác phía ngón cái, không đi bằng gót chân được, teo nhóm cơ cẳng chân trước ngoài, các cơ mu chân.

Rễ S1 ( giữa khe L5 - S1): Phản xạ gót chân giảm hoặc mất, cảm giác giảm hoặc mất phía ngón chân út, không đi được bằng mũi chân, teo cơ bắp chân, gan bàn chân.

Theo quan điểm của Đông y thuộc thể khí trệ huyết ứ làm bế tắc kinh mạch khí huyết không lưu thông dẫn đến thống (đau):

Đau theo kinh đởm đau từ thắt lưng lan xuống mông mặt ngoài đùi và cẳng chân xuống mu chân. Các huyệt thuộc đường kinh: Hoàn khiêu, phong thị, dương lăng tuyền, huyền trung, túc lâm khấp…

Đau theo kinh bàng quang từ thắt lưng lan xuống mông mặt sau đùi xuống bắp chân, gót chân và lòng bàn chân. Các huyệt thuộc đường kinh: Thận du, đại trường du, bạch hoàn du, thừa phù, ân môn, ủy trung, thừa sơn, côn lôn, trí âm…

Nếu các triệu chứng này nhẹ và kéo dài không quá 1 đến 2 tháng thì đa số là bệnh nhân đau dây thần kinh tọa cấp tính và không cần đến bệnh viện điều trị.Ngược lại, khi cơn đau vượt qua thời gian trên, việc chụp Xquang hoặc cộng hưởng từ là cần thiết để xác định mức độ chèn ép của đĩa đệm lên rễ thần kinh và tìm cách điều trị sớm nhất.

 

Điều trị:

Để đạt hiệu quả, nên kết hợp các biện pháp: Vật lí trị liệu, châm cứu bấm huyệt, tác động - nắn chỉnh cột sống, thuốc điều trị (tân dược hoặc thuốc y học cổ truyền).

Những bài thuốc y học cổ truyền chữa đau thần kinh tọa rất an toàn, ít và không có tác dụng phụ. Từ xa xưa cha ông ta đã áp dụng một số bài thuốc: Độc hoạt tang kí sinh, thân thống trụ ứ thang… Hiện nay, có một số loại thuốc và thực phẩm chức năng hiệu quả trong điều trị đau thần kinh tọa như: Viên khớp, dưỡng khớp… của Công ty CP truyền thông chăm sóc sức khỏe Sao Đại Việt phân phối.

Phẫu thuật có thể là một lựa chọn nếu các phương pháp điều trị trên không hiệu quả và tình trạng chèn ép dây thần kinh tọa nhiều gây biến chứng teo cơ chân, không tự đi lại được.

Thực phẩm: Khi bị Phình vị - Thoát vị đĩa đệm, ngoài việc tuân thủ theo liệu trình điều trị của bác sĩ, người bệnh cần phải biết nên ăn gì và kiêng gì để hỗ trợ tích cực cho việc cải thiện bệnh tình của mình

Nên ăn: Thực phẩm cung cấp canxi, thực phẩm giàu Protein, thực phẩm giàu chất xơ, thực phẩm chứa nhiều axit béo Omega - 3. Ví dụ: Phô mai, cá hồi, đậu phụ, thịt gà, bông cải xanh, cà chua, bí ngô...

Không nên ăn: Hạn chế mỡ động vật và thực phẩm có chứa quá nhiều đạm, kiêng bia rượu và các chất kích thích, hạn chế thức ăn quá cay, nóng, các loại thực phẩm chứa purin và Fructose. Ví dụ: Thịt chó, thịt dê, đồ ăn nhanh, thịt bò, đồ ăn cay nóng, cà phê, rượu, bia, các loại nội tạng động vật, cà muối…

 

Phòng bệnh:

Tránh cho cột sống bị quá tải bởi các vận động và trọng lượng, tránh các động tác nhanh, mạnh và đột ngột. Tránh làm việc một tư thế quá lâu, thường xuyên vận động và tập luyện: Tập dưỡng sinh kinh lạc, bơi, treo xà đơn...

Kì 7: Đau thắt lưng

Đau thắt lưng một bên hay hai bên cột sống là một chứng bệnh do nhiều nguyên nhân gây ra. Có thể chia làm 2 loại: Đau lưng cấp và đau lưng mạn. YHCT gọi chứng đau lưng là yêu thống.

 

Đau lưng cấp:

Đau lưng cấp do hàn thấp: Xảy ra đột ngột do bị lạnh, mưa, ẩm thấp gây co cứng cơ ở cột sống một bên hoặc cả hai bên thắt lưng.

Đau lưng cấp do thấp nhiệt (theo YHHĐ là viêm cột sống): Dây chằng cột sống bị viêm, phù nề chèn ép vào dây thần kinh gây đau vùng cột sống thắt lưng.

Đau lưng cấp do khí trệ, huyết ứ: Gặp khi thay đổi tư thế đột ngột, hoặc mang vác nặng sai tư thế, sang chấn vùng cột sống thắt lưng. Thể bệnh này tương đương với tình trạng thoát vị đĩa đệm, trượt đốt sống, gai đôi cột sống của YHHĐ.

Trong các trường hợp ngồi liên tục nhiều giờ, làm việc trong một tư thế cố định cột sống, khối cơ lưng và dây chằng ít hoạt động gây ứ đọng chất trung gian hóa học trong cơ, đồng thời mạch máu kém lưu thông nên tình trạng nuôi dưỡng khu vực cột sống không được bảo đảm, cũng gây đau nhức vùng lưng nhất là ở những người công việc đòi hỏi phải cúi (như cấy, gặt lúa).

 

Đau lưng mạn:

Thường do viêm cột sống mạn tính.

Thoái hóa cột sống (theo YHCT là do hai tạng can, thận suy)

Đau lưng cơ năng do thống kinh ở phụ nữ (đau lưng khi hành kinh).

Suy nhược thần kinh.

Đau lưng do tâm căn suy nhược

Mang thai.

Lao, ung thư và nhiều nguyên nhân khác.

 

Triệu chứng:

Đau lưng cấp: Là đau ngang vùng thắt lưng xuất hiện một cách đột ngột, có thể bị đau tại một điểm ở giữa cột sống hoặc đau ở các điểm cạnh cột sống vùng thắt lưng. Nhiều khi đau lan tỏa sang hai bên. Bệnh nhân có thể gặp khó khăn khi thực hiện các động tác cúi, ngửa, xoay người.

Đau lưng cấp do hàn thấp: Đau lưng xảy ra đột ngột, ho và trở mình cũng đau, các cơ sống lưng bên đau co cứng. Bệnh nhân đỡ đau khi chườm ấm.

Đau lưng do thấp nhiệt (viêm cột sống): Có sưng, nóng, đỏ, đau vùng cột sống thắt lưng.

Đau lưng cấp do khí trệ, huyết ứ: Đột nhiên bị đau một bên thắt lưng, đau dữ dội ở một chỗ, hạn chế vận động, nhiều khi không cúi, không đi lại được, co cứng cơ.

Đau lưng mạn: Đau liên tục trong một thời gian dài, đau âm ỉ ngang vùng thắt lưng, có khi đau trội lên thành cơn.

Đau thắt lưng do thoái hóa cột sống: Đau lưng nhiều, đau tăng khi trời lạnh, chườm nóng đỡ đau, chân tay lạnh, sợ lạnh, lưng gối mỏi đau, tiểu tiện nhiều lần, ù tai, ngủ ít.

Đau lưng do tâm căn suy nhược: Biểu hiện đau lưng kèm theo các triệu chứng khác như: Ù tai, ngủ ít, hồi hộp, nhức đầu, tiểu tiện vàng, đại tiện táo, trí nhớ giảm, miệng khô, nam giới có thể bị di tinh, nữ giới có thể bị rối loạn kinh nguyệt.

Điều trị: Mục đích của việc điều trị là giảm thiểu cơn đau càng nhanh càng tốt để phục hồi khả năng hoạt động hằng ngày của bệnh nhân, giúp bệnh nhân chống chọi với cơn đau.

Đau lưng cấp: Sử dụng một số biện pháp điều trị đơn giản là có thể hạn chế những cơn đau. Sau đây là một vài phương pháp mà có thể tham khảo: Chườm nóng hoặc chườm lạnh, vật lí trị liệu, châm cứu, xoa bóp bấm huyệt, tập thả lỏng cơ và thư giãn…

Đau lưng mạn: Áp dụng một số phương pháp điều trị như sau: Vật lí trị liệu, châm cứu, xoa bóp bấm huyệt, dùng thuốc giảm đau - giãn cơ… Ngoài ra, có thể lựa chọn phương pháp điều trị an toàn và lành tính từ những bài thuốc nam: Bài thuốc từ đu đủ, lá lốt, xương rồng, ngải cứu… hoặc là những bài thuốc dân gian được cha ông ta áp dụng nhiều đời mang lại hiểu quả tốt, ít gây tác dụng phụ.

Lưu ý: Không phải việc điều trị lúc nào cũng có hiệu quả đối với mọi trường hợp và mọi đối tượng, cần thử một số phương pháp điều trị khác nhau để biết được phương pháp nào có hiệu quả nhất.

 

Phòng bệnh:

Làm việc và lao động đúng tư thế. Không được cúi, quay người một cách đột ngột.Nâng vật nặng đúng cách tránh gây tổn thương cơ, cột sống lưng. Cách nâng đỡ đúng:

+ Đứng sát vào vật cần bê.

+ Hạ thấp đầu gối, 2 chân dang rộng.

+ Cố gắng nâng vật cần bê một cách dứt khoát.

Yêu cầu mặc quần áo phù hợp, không mặc quần áo quá bó hoặc quá chật, không đi giầy cao gót… bởi như vậy chỉ khiến công việc thêm khó khăn hơn trong khi thực hiện.

Lưu ý: Không được cong lưng khi nâng hàng hóa

Thường xuyên luyện tập thể dục thể thao như: Yoga, khí công dưỡng sinh, tập dưỡng sinh kinh lạc, các bài tập chữa đau lưng… Việc tập luyện là hết sức quan trọng, nhất là những bài tập lưng, tập bụng. Những bài tập này giúp tăng cường sức mạnh, sự dẻo dai cho cơ lưng, cơ bụng. Nếu cơ lưng, cơ bụng săn chắc mới giữ cho cột sống thẳng, theo đúng đường cong sinh lí và khi ta cúi, vặn xoay người hạn chế bị đau.

Với NCT công năng tạng phủ thường bị suy giảm, vì vậy nên đến gặp các thầy thuốc YHCT có kinh nghiệm, uy tín để xem mạch và dùng thuốc YHCT hoặc thực phẩm chức năng có tính năng bồi bổ các tạng, nhất là bồi bổ tạng can thận để góp phần phòng tránh đau lưng.

 

Bài viết mới nhất

Các yếu tố nguy cơ gây bệnh loãng xương và cách phòng tránh
Loãng xương là một trong những bệnh lý thường gặp khi tuổi cao. Bệnh lý này nếu không được phát hiện sớm và điều trị kịp thời có thể dẫn tới nhiều biến chứng nguy hiểm.
Tình trạng và giải pháp thiếu vi chất dinh dưỡng ở trẻ em
Đối với trẻ em, vi chất dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng để trẻ phát triển toàn diện cả thể chất lẫn trí tuệ. Cơ thể trẻ không thể tự tổng hợp được các vi chất dinh dưỡng mà phải bổ sung từ khẩu phần ăn hàng ngày
Tìm hiểu về bệnh lý đau vai gáy mùa lạnh
Đau cổ vai gáy là tình trạng cơ vùng vai gáy co cứng gây đau, kèm theo các hạn chế vận động khi quay cổ hoặc quay đầu.
Giải pháp bổ sung dinh dưỡng từ hạt cho người mới ốm dậy
Các thành phần từ các loại bột hạt như óc chó, macca, hạnh nhân, hạt sen, yến mạch, ý dĩ, đậu gà, đậu lăng. kết hợp mang lại giá trị dinh dưỡng vượt trội, hỗ trợ người mới ốm dậy phục hồi sức khoẻ.